شقاق چیست؟
شقاق یا فیشر مقعدی به انگلیسی Anal Fissure می باشد و یکی از بیماری های دردناک نشیمنگاهی می باشد. زیرا این بیماری با زخم و خونریزی در ناحیه مقعد آغاز می شود. ناحیه مقعد گیرنده های عصبی درد زیادی دارد به همین دلیل بیماران مبتلا به شقاق با هر بار اجابت مزاج درد و حتی خونریزی آزاردهنده ای را تحمل می کنند. به همین دلیل برخی بیماران اظهار می کنند که دچار پارگی مقعد شده اند. این نوع شقاق معمولا در زیر خط دندانه ای مقعد (dentate line) بروز می کند. اگر فیشر در ناحیه دیگری از مقعد بروز کند لازم است کولونوسکپی انجام شود تا علت دقیق بیماری مشخص شود. در این مواقع بروز شقاق بر اثر بیماری کرون وجود دارد.
بهتر است درمان شقاق در مراحل ابتدائی انجام گردد تا بیمار به درد و خونریزی غیر قابل تحمل دچار نگردد, درمان آن در یک جلسه نیم ساعته در این مطب، انجام می‌گردد.
علت شقاق مقعدی چیست؟
علت عمده بروز این بیماری اسهال مزمن و یا یبوست می باشد. زیرا بیمار مبتلا به اسهال مراجعه های زیادی به دستشویی دارد و با دفع مدفوع مکرر منجر به ایجاد خراشیدگی در بافت رویی یا همان آند. علت اصلی بیماری شقاق، ایجاد خراشیدگی در پوست مقعد به دنبال اسهال طولانی مدت یا یبوست است. این خراشیدگی باعث انقباض عضله داخلی مقعد می شود و این انقباض باعث ایجاد درد شدید می گردد.
اطلاعات جامع در مورد بواسیر مراجعه کنید: بواسیر یا هموروئید چیست؟
دیگر دلیل شقاق به شرح زیر است:
- یبوست مزمن (طولانی مدت) یعنی عبور مدفوع سفت و خشک، در مواقع اجابت مزاج و طولانی شدن فاصله اجابت مزاج ها است
- تحت فشار قرار گرفتن برای اجابت مزاج ، به خصوص اگر مدفوع بزرگ ، سفت و خشک باشد
- اسهال طولانی مدت
- رابطه جنسی مقعدی ، کشش مقعدی
- قرار دادن اجسام خارجی در مقعد
- عضلات اسفنکتر مقعدی بیش از حد تنگ یا اسپاستیک (عضلات کنترل کننده بسته شدن مقعد)
- ایجاد زخم در ناحیه آنورکتال
- یک مشکل اساسی ، مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو (انواع بیماری التهابی روده) ؛ سرطان مقعد سرطان خون؛ بیماری های عفونی (مانند سل) ؛ و بیماریهای مقاربتی (مانند سفلیس ، سوزاک ، کلامیدیا ، شانکروئید ، اچ آی وی)
- کاهش جریان خون در ناحیه آنورکتال
- شکاف مقعدی نیز در نوزادان و در زنان پس از زایمان شایع است.
- نخوردن مایعات کافی
- نداشتن ورزش و پیاده روی
- بارداری
- بیماری های قابل انتقال از راه تماس جنسی
- غذاهای آماده و فست فود از علل بیماری شقاق یا فیشر هستند.
در موارد نادر نیز ممکن است شقاق به دلایل زیر به وجود آید:
- سرطان مقعد
- ابتلا به ویروس اچ آی وی
- زگیل تناسلی
- تبخال
- سیفیلیس
- بیماری سل
تشخیص علائم فیشر
تشخیص اولیه شقاق یا فیشر به این ترتیب است که بیمار علائم درد و حتی خونریزی مقعدی به رنگ روشن حین دفع مدفوع را گزارش می نماید. زخم هایی که بر اثر اسهال یا یبوست بروز می کنند می توانند بعد از گذشت چندین روز تبدیل به شقاق مزمن شوند.
درمان شقاق مقعدی
درمان شقاق یا فیشر مقعدی بستگی به میزان و شدت شقاق دارد. شقاق های ساده با درمان های خانگی و پماد به مرور رفع می شوند اما شقاق های مزمن نیاز به درمان کلینیکال از جمله جراحی و لیزر دارد. در ادامه روش های درمان شقاق را توضیح داده ایم.
درمان خانگی شقاق مقعدی
رعایت سبک زندگی سالم
برای درمان و جلوگیری از شقاق باید سبک زندگی سالمی در پیش بگیرید. سبک زندگی سالم شامل مصرف سبزیجات، مصرف آب زیاد، خوردن خوراکی های با فیبر بالا، عدم مصرف غذا های فراوری شده ، ورزش کردن و داشتن تحرک کافی روزانه و…
نشتن در وان یا تشت آب ولرم
در تشت آب ولرم به مدت یک ده دقیقه بنشیند این کار باعث کاهش عفونت و خارش شقاق می شود و به بهبود شقاق کمک زیادی می کند.
استفاده از ژل آلوئه ورا
استفاده از ژل آلورا به صورت موضعی در ناحیه شقاق باعث کاهش درد و کمک به درمان فیشر موثر است.
جلوگیری از نشستن و ایستادن طولانی مدت
سعی کنید از ایستادن و نشستن طولانی مدت پرهز کنید چرا که باعث درد و وضعیت شقاق را بدتر می کند.
جلوگیری از زور زدن زیاد در هنگام دفع ادرار
فشار و زور زدن زیاد باعث افزایش فشار خون د ناحیه شقاق و مقعد می شود که باعث پارگی و درد و وخیم شدن شقاق می شود.
دارو برای درمان شقاق
- پماد گلیسیرین تری نیترات: این پماد گردش خون در ناحیه مقعدی را افزایش و فشار وارده بر مقعد را کاهش میدهد و این گونه، به تسریع روند درمان کمک می‌نماید. این پماد را با توجه به شرایط بیمار و توصیه پزشک می‌توان هر 8 الی 12 ساعت یکبار مصرف کرد.
- پماد هیدروکورتیزون: یک پماد ضد التهابی و مرطوب کننده موضعی اســت. که به کاهش درد و التهاب شقاق کمک شایانی می کند.
سب - پماد دیلتیازم: این پماد باعث شل شدن عضلات مقعد می شود که به درمان و کاهش درد شقاق کمک بسیار زیادی می کند. این پماد به صورت 12 ساعته و موضعی در ناحیه فیشر استفاده می شود.
- مصرف داروی ملین: داروی ملین به تسهیل و تسریع گذراندن مدفوع از دستگاه گوارش کمک بسیار زیادی می کند. و از یبوست و اسهال جلوگیری می کند. مصرف ملین با زیر نظر پزشک انجام شود.
درمان پیشرفته شقاق
درمان شقاق با لیزر
بر اساس تحقیقاتی که در دانشگاه های پزشکی داخل و خارج ایران صورت گرفته است، اگر زخم شقاق مقعد مزمن شود لازم است این چرخه معیوب اسپاسم عضلات مقعد شکسته شود. این عمل با برش بخشی از اسفنکتر مقعد توسط متخصص جراحی انجام می شود. از آنجایی که برش با تیغ و کوتر بسیار تهاجمی است روش های کم تهاجمی تر مثل برش با لیزر پرتوان دی اکسید کربن توصیه می شود.
در سال‌های اخیر با پیشرفت تکنولوژی، تجهیزات لیزر به یاری پزشکان آمده‌است و این امکان را به آنها میدهد تا بتوانند بهترین نتیجه را در کوتاهترین زمان ممکن دریافت کنند و درمان سریع شقاق را رقم بزنند. درمان شقاق با لیزر بسیار راحت می‌باشد و دیگر ضرورتی ندارد بیمار بستری شود میزان درد و سوزش بیمار به حداقل ممکن می‌رسد و احتمال عود تقریباً 1% است. مدت زمان جراحی حدوداً 15 دقیقه و بصورت سرپائی می‌باشد.
درمان شقاق با تزریق بوتاکس
تزریق بوتاکس (Botulinum Toxin) به عضله اسفنکتر مقعدی می‌تواند به عنوان یک روش درمانی جایگزین و غیرجراحی برای درمان شقاق مقعدی مورد استفاده قرار گیرد. بوتاکس یک ماده است که عضلات را ضعیف کرده و ممکن است در درمان شقاق مقعدی به کنترل درد و بهبود وضعیت تخلیه مدفوع کمک کند.
تزریق بوتاکس زمانی استفاده می شود که دیگر درمان ها یا جواب نداده باشد یا برای سلامت خطرناک باشد. معمولا بوتاکس در دوز 1 سی سی برای درمان فیشر به عضلات مقعد تزریق می شود. تزریق بوتاکس عملی سرپایی و غیر تهاجمی است و در کمتر از 10 دقیقه تزریق می شود.
درمان شقاق با جراحی
جراحی شقاق با روش اسفنکتروتومی
در روش درمان شقاق به شیوه اسفنکتروتومی عضلات دایروی مقعد یعنی اسفنکتر جراحی و برش داده می شوند. اسفنکتر ها وظیفه باز و بسته کردن دریجه مقعد(عضلات مرتبط با تخلیه مدفوع) را به عهده دارند. این عمل جراحی باعث می شود فشار روی این عضلات مقعد کاهش یابد و شقاق درمان شود.
این شیوه تهاجی درمان زمانی استفاده می شود که فیشر مزمن باشد و دارو درمانی و بوتاکس پاسخگو نباشد. این جراحی در بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی انجام می شود. حدود 5 هفته لازم است تا عروق و زخم به طور کامل ترمیم شود. این روش نیازی به بستری شدن ندارد و پس از عمل می تواند مرخص شود. یک تا دو هفته پس از جراحی مریض می تواند به فعالیت های عادی روزمره از جمله کار بر گردد.
جراحی شقاق با روش فیشرکتومی
در روش فیشرکتومی ابتدا لبه های زخم و پوست مقعد که دچار آسیب شده است، بریده و جدا می شوند و سپس لبه های زخم با استفاده از ماده ای خاص بسته خواهد شد. برای اثربخشی بیشتر این روش همراه با تزریق بوتاکس به عضلات مقعد پیشنهاد می شود.
چرا زخم شقاق خود به خود خوب نمی‌شود؟
از آنجائیکه کانال مقعد محل عبور مدفوع است و مدفوع مملو از میکروب می‌باشد بیماری شقاق با بی توجهی خوب نمی‌شود. بلکه وضع بیمار لحظه به لحظه بدتر هم خواهدشد و درگیر عفونت و یا زخم شقاق می‌گردد. خروج روزانه مدفوع از کانال آنال باعث باز شدن مداوم زخم شقاق می‌شود. لذا هر بار که روی زخم بسته می‌شود مجددا زخم می‌شود و همین امر عامل ایجاد شقاق مزمن می‌گردد.
اما چگونه می توان از بروز فیشر یا شقاق در مقعد جلوگیری نمود؟
- مقدار زیادی فیبر دریافت کنید
- هیدراته بمانید
- ورزش
- در صورت نیاز به دفع، آن را عقب نیاندازید
- از پزشک خود در مورد داروهای ملین سوال کنید.
