فیستول مقعدی چیست؟
فیستول مقعدی یک نوع مجرا یا سوراخ حاوی عفونت در ناحیه مقعد است. که از یک طرف به داخل مقعد و از طرف دیگر به پوست ارتباط دارد. ممکن است این سوراخ به صورت غیرعادی بین دو نقطه، به عنوان مثال بین دهانه مقعد و واژن در زنان، پدیدار می‌شود. معمولاً فیستول مقعدی از “آبسه چرکی” دور مقعد (آبسه پری آنال) یا گاهی اوقات از زخم مقعد یا فیشر ناشی می‌شود.
به زبان ساده تر، فیستول مقعدی یک نقطه عفونی در نزدیکی مقعد است که از طریق مجاری کوچکی به ناحیه مقعد متصل است. انواع فیستول مقعدی ممکن است بر اساس عمق و طول مجرایشان متفاوت باشند. برخی از این مشکلات ساده تر هستند و برخی دیگر پیچیده‌تر و خطرناک‌تر می‌شوند. در موارد پیشرفته‌تر، فیستول مقعدی ممکن است به ناحیه تناسلی واژن هم برسد.
اگر این مشکلات درمان نشوند، ممکن است به انتشار عفونت به سایر بخش‌های بدن منتقل شوند، که می‌تواند خطرناک باشد.
انواع فیستول مقعدی
در گروه های مختلفی قرار می گیرند:
1. فیستول زیر مخاطی
این نوع از فیستول از زیر مخاط رد شده و می تواند باعث سوزش پوست، درد و سایر مشکلات پوستی شود.
2. فیستول اینتراسفنکتریک
این فیستول به انگلیسی (intersphincteric) از عضله های اسفنکتر داخلی و خارجی آغاز و بعد از عبور از عضله اسفنکتر داخلی در اطراف مقعد ظاهر می شود.
3. فیستول ترانس اسفنکتریک
این فیستول به انگلیسی (transsphincteric) مجرایی را در بین عضله های داخلی و خارجی ایجاد کرده و از عضله های اسفنکتر عبور کرده و سپس روی پوست اطراف مقعد نمایان می شود.
4. فیستول سوپرا اسفنکتریک
این فیستول به انگلیسی (suprasphincteric) بین عضله‌های داخلی و خارجی اسفنکتر قرار داشته و اطراف مقعد مشاهده می شود.
5. فیستول اکسترا اسفنکتریک
این فیستول به انگلیسی (extrasphincteric) این فیستول از راست روده شروع و به سمت پایین رفته و در نهایت به سطح پوست می رسد و یک یا دو اینچ در مقعد باز می شود.
علل به وجود آمدن فیستول مقعدی
این عوامل عبارتند از:
- از بین رفتن بافت به علت گسترش آبسه
- بیماری کرون (التهاب لوله های گوارشی)
- بیماری های مقاربتی
- عفونت با توبرکلوزیس (سل) و یا سرطان به خصوص سرطان رکتوم
- عفونت ناشی از پارگی در مجرای مقعدی به علت وارد شدن ضربه
- عفونت راست روده
- زخم ناشی از جسم سخت غیر قابل هضم مانند استخوان ماهی در هنگام دفع
علائم فیستول مقعدی
از علائم اصلی فیستول مقعدی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترشحات مدام و متناوب
- سابقه آبسه
- مشاهده برجستگی چرکی که دارای ترشحات می باشد
- تغییر رنگ پوست اطراف مقعد
- احساس درد به هنگام اجابت مزاج
- درد و التهاب اطراف مقعد
- خونریزی
- ترشحات بد بو و خونی که اغلب بعد از ترشح، از میزان درد فرد نیز کاسته می شود
- بی اختیاری مدفوع
- خونریزی
- شکم درد
- کم اشتهایی
- اسهال
- درد
- تهوع و استفراغ
- کاهش وزن
پیشگیری از فیستول مقعدی بهتر از درمان است
پیشگیری از فیستول مقعدی بهتر و موثرتر از درمان آن است. در واقعیت، این موضوع بسیار مهم و برای حفظ سلامت ناحیه مقعدی بسیار حیاتی است. اینجا چند نکته مهم برای پیشگیری از فیستول مقعدی و آبسه مقعد را بررسی می‌کنیم:
- حفظ بهداشت فردی: مراقبت از بهداشت شخصی و پاکیزگی ناحیه مقعد بسیار اساسی است. شستشوی منظم و دقیق بعد از دفع و خشک نگهداشتن منطقه مقعد بسیار مهم است، زیرا رطوبت می‌تواند منجر به افزایش بیشتر عفونت‌ها شود.
- درمان به موقع عفونت‌های تناسلی: عفونت‌های تناسلی می‌توانند عوامل خطرسازی برای فیستول مقعدی باشند. به موقع و کامل درمان این عفونت‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است.
- مراقبت از ناحیه مقعدی: درمان به موقع بیماری‌های ناحیه مقعدی مانند هموروئید و شقاق می‌تواند از ایجاد فیستول مقعدی جلوگیری کند.
- تغذیه مناسب: تغذیه مناسب و تعادل‌یافته می‌تواند از یبوست یا اسهال شدید و مداوم جلوگیری کند. این دو وضعیت ممکن است فشار زیادی به ناحیه مقعدی ایجاد کنند.
- لباس‌پوشیدن مناسب: استفاده از لباس‌هایی که بدون ایجاد حساسیت و تهویه مناسب برای ناحیه مقعد مناسب باشند، می‌تواند به جلوگیری از ترشح‌ها و تحریک‌های ناراحت‌کننده کمک کند.
- چکاپ سالیانه: چکاپ سالیانه و معاینات پزشکی منظم می‌توانند به شناسایی مشکلات ناحیه مقعدی در مراحل ابتدایی کمک کنند و از تشدید آنها جلوگیری نمایند.
درمان فیستول مقعدی با لیزر
استفاده از تکنولوژی لیزر به عنوان یک روش جدید و موثر برای درمان فیستول مقعد مزایای فراوانی دارد. لیزر در این روش به عنوان یک ابزار بسیار مؤثر عمل می کند. در ادامه به برخی از مزایا و نکات مهم درمان فیستول مقعد با استفاده از لیزر اشاره خواهیم کرد:
- کاهش درد پس از عمل: لیزر با دقت بسیار بالا عمل می‌کند و برش و برداشتن تگ پوستی انتهای عصب بریده شده را به شکل کامل ترمیم می‌کند. این باعث می‌شود که بیمار بعد از عمل درد کمتری تجربه کند یا در برخی موارد اصلاً درد نداشته باشد.
- کاهش خونریزی: لیزر به طور همزمان عروق کوچک بریده شده در محل عمل را ترمیم می‌کند، که باعث کاهش خونریزی در زمان عمل می‌شود.
- عمل بدون بیهوشی و به صورت سرپایی: این روش می‌تواند بدون بیهوشی عمومی انجام شود، این امکان به بیمار این فرصت را می‌دهد که بلافاصله پس از عمل به زندگی روزمره بازگردد.
- جلوگیری از عفونت: لیزر محل عمل را نیز استریل می‌کند. این باعث کاهش خطر عفونت و انتقال بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت و ایدز می‌شود.
- حفظ بافت اطراف: لیزر به بافت اطراف محل عمل آسیب نمی‌رساند و مانند روش‌های دیگر نکروز بافت را ایجاد نمی‌کند. این باعث کاهش عارضه‌های بعد از عمل و تأثیرات منفی بر روی اسفنکتر مقعد می‌شود.
درمان فیستول با چسب فیبرین
یکی از روش‌های درمانی فیستول مقعدی که ممکن است در موارد خاص مورد استفاده قرار گیرد، استفاده از چسب فیبرین یا چسب بیولوژیک است. این چسب‌ها به عنوان جایگزین‌های جراحی معمول در برخی موارد از جمله درمان فیستول مورد استفاده قرار می‌گیرند. فیبرین یک پروتئین طبیعی در بدن است که در فرآیند لخته‌گیری و متوقف نمودن خونریزی نقش دارد و در تشکیل پیوندهای بافتی نیز مؤثر است.
فرآیند درمان فیستول با چسب فیبرین معمولاً به صورت زیر است:
- تمیز کردن: ابتدا فیستول و منطقه اطراف آن تمیز می‌شود تا عفونت‌ها و آلودگی‌ها برطرف شوند.
- تزریق چسب فیبرین: سپس چسب فیبرین به دقت به داخل فیستول تزریق می‌شود. این چسب با گذر زمان به مرور از طریق پروسه‌های طبیعی بدن تثبیت می‌شود.
- تشکیل بافت جدید: چسب فیبرین باعث تحریک رشد بافت جدید در داخل فیستول می‌شود و به تدریج فیستول بسته می‌شود.
- پیگیری و نظارت: بعد از انجام این روش، باید پیگیری دقیق انجام شود تا اطمینان حاصل شود که فیستول به طور کامل بسته شده است و عود فیستول اتفاق نیافتاده است.
درمان فیستول مقعدی با جراحی
1. فیستولوتومی
فیستولوتومی یکی از روش‌های جراحی معتبر و مؤثر برای درمان فیستول مقعدی است. در این روش، جراح برشی در امتداد تمام طول فیستول ایجاد می‌کند تا فیستول باز شود. این عمل جهت اصلاح فیستول و بهبود آن به شکل یک اسکار صاف انجام می‌شود.
مراحل عمل فیستولوتومی عبارتند از:
- آماده سازی و بیهوشی بیمار: ابتدا بیمار به صورت کلی آماده جراحی می‌شود. این شامل تزریق بیهوشی محلی یا عمومی به بیمار می‌شود تا او در طی عملکرد به درد نیفتد.
- شناسایی مسیر فیستول: جراح با استفاده از ابزارهای پزشکی متخصص، مسیر دقیق فیستول را شناسایی می‌کند. این اطلاعات به جهت ایجاد برش دقیق و حذف کامل فیستول بسیار مهم است.
- برش و حذف فیستول: جراح برشی طولانی در امتداد فیستول ایجاد می‌کند تا این مجرای عاری از عفونت را باز کند. سپس فیستول به دقت حذف می‌شود تا تمیز شود و از بیماری خارج گردد.
- تمیزکاری و شستشو: محل عمل تمیز می‌شود و هر نوع باکتری یا عفونتی که ممکن است در محل جراحی باقی مانده باشد، از بین می‌رود.
- بستن برش: در نهایت، برش انجام شده دوباره بسته می‌شود تا جلوی عفونت و خونریزی جلوگیری شود.
نکته مهم: فیستولوتومی معمولاً برای فیستول هایی مناسب است که از عضلات اسفنکتر مقعد عبور نمی‌کنند. این روش می‌تواند به عملکرد اسفنکتر مقعد آسیبی وارد کند و باعث بی‌اختیاری مقعد شود. برای برخی از فیستول ها، روش های جراحی دیگر ممکن است مؤثرتر باشند. برای تعیین مناسب ترین روش درمان، باید با پزشک متخصص مشورت کرد و تشخیص دقیقی از فیستول و وضعیت بیماری دریافت کرد.
2. تکنیک ستون (Seton)
تکنیک ستون (Seton) یک روش درمانی موثر برای فیستول مقعدی است که از عضله‌ی اسفنکتر مقعد عبور می‌کند. این روش با استفاده از یک قطعه نخ جراحی، به عنوان ستون، به فیستول اجازه می‌دهد تا به تدریج بهبود یابد و در عین حال از بریدن عضلات اسفنکتر جلوگیری می‌کند. در زیر، مراحل انجام این تکنیک را توضیح می‌دهیم:
- تشخیص و بررسی: ابتدا پزشک شما با استفاده از ابزارهای پزشکی متخصص، موقعیت و مسیر دقیق فیستول را تشخیص می‌دهد. او از تصاویر تصویربرداری نیز ممکن است برای تایید تشخیص استفاده کند.
- وارد کردن ستون: پزشک قطعه‌ای از نخ جراحی را به دقت از یک سر فیستول وارد می‌کند و آن را از سمت دیگر به خارج می‌آورد. این نخ به معنایی یک “ستون” برای فیستول عمل می‌کند.
- تثبیت ستون: ستون نخ به طور آهسته و با دقت به محلی ثابت می‌شود تا فیستول به تدریج توسط نخ فشرده و کنترل شود.
- ترتیب تغییرات: نخ ستون به مرور زمان تنظیمات خود را دارد و به تدریج فیستول را بهبود می‌دهد. این می‌تواند مدت زمان متغیری داشته باشد و بسته به وضعیت خودتان و فیستول، تعداد مراجعات برای تغییر نخ را مشخص می‌کند.
- مراقبت و پیگیری: پزشک شما پس از ترتیب تغییرات، فیستول را به دقت بررسی می‌کند تا اطمینان حاصل شود که درمان به خوبی انجام شده است و فیستول بهبود یافته است.
نکته مهم: باید توجه داشت که تکنیک ستون به معنای یک روش تدریجی و طی مدت زمان بلند است. این روش به خوبی به تخلیه فیستول کمک می‌کند و از بریدن عضلات اسفنکتر جلوگیری می‌کند، اما نیاز به صبر و پیگیری دقیق از سوی پزشک و بیمار دارد.
3. پلاگین بیوپروتز
شیوه درمانی فیستول مقعدی با استفاده از پلاگین بیوپروتز (Bio-prosthetic plug) یک روش نوین و مؤثر است که برای مسدود کردن دهانه داخلی فیستول مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش توسط پزشکان به دلیل مزایایی مانند کم تهاجمی، سرپایی بودن و ایمن بودن دارد، مورد توجه قرار گرفته است.
- تشخیص و تصویربرداری: در ابتدا، پزشک از تصاویر تصویربرداری مانند سونوگرافی یا معاینات دقیق فیزیکی استفاده می‌کند تا مسیر و ماهیت دقیق فیستول را تشخیص دهد.
- تهیه بیوپروتز: پس از تشخیص، پلاگ بیوپروتز آماده می‌شود. این پلاگ به صورت مخروطی شکل و از بافت پروتئینی ساخته می‌شود.
- داخل‌آوری پلاگین: در مرحله بعد، پزشک پلاگین بیوپروتز را به دقت وارد دهانه داخلی فیستول می‌کند تا آن را مسدود کند.
- بستری و پیگیری: بعد از جراحی، بیمار به صورت مختصر بستری می‌شود و پزشک مراقبت‌های لازم را تازه‌تر می‌کند. پس از مدتی، بیمار به خانه خود باز می‌گردد و پیگیری‌های منظم انجام می‌شود تا از بهبودی کامل اطمینان حاصل شود.
اگر فیستول مقعدی درمان نشود
عدم درمان به موقع فیستول مقعدی می‌تواند به تدریج به گسترش علائم عفونت منجر شود و عفونت به سرعت در سایر بخش های بدن پخش شود. در موارد شدیدتر، ممکن است بافت‌های مرده اطراف فیستول و آبسه باید با عمل جراحی برداشته شوند.
این مشکل به خصوص در افراد مسن، افراد مبتلا به دیابت، یا افراد با توانایی جسمی محدود، ممکن است عوارض جدی و خطرناکی ایجاد کند. فیستول‌ها اغلب از آبسه‌های درمان نشده نشات می‌گیرند. عدم درمان به موقع ممکن است به ایجاد فیستول‌های بیشتر و حتی به افزایش طول آنها منجر شود، که به تبع آن نیاز به جراحی گسترده‌تری و زمان درمان بیشتری داشته باشد. فیستول‌ها باعث عفونت می‌شوند و در صورت عدم درمان، این عفونت ممکن است به نقاط دیگر بدن منتقل شود. عوارض خطرناکی همچون سپتیسمی (sepsis) نیز می‌تواند به وقوع بپیوندد. به عنوان مثال، شوک سپتیک (septic shock) یکی از عوامل خطرناک در این موارد است.
چقدر طول می کشد زخم جراحی فیستول مقعدی مداوا شود؟
- مدت مداوا فیستول با لیزر: زمانی که زخم جراحی فیستول مقعدی با استفاده از لیزر درمان می‌شود، زمان بهبودی معمولاً نسبتاً سریع است.
- مدت مداوا فیستول با جراحی: از روز دوم به بعد پس از عمل جراحی، زخم فیستول و آبسه به طور چشمگیری کوچکتر می‌شود، در اکثر افراد زخم‌های جراحی در حدود ۱۰ تا ۱۴ روز به طور طبیعی درمان می شود.
چگونه فیستول مقعدی تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص فیستول مقعدی توسط پزشک انجام می‌شود. این تشخیص ممکن است با استفاده از معاینه فیزیکی، آنوسکوپی (معاینه داخلی با دستگاه ویژه)، یا تصویربرداری مانند سونوگرافی و MRI انجام شود.
آیا فیستول مقعدی خطرناک است؟
بله، فیستول مقعدی خطرناک می‌تواند باعث عفونت‌های جدی شود و در صورت عدم درمان به مشکلات جدی منجر شود. از جمله عوارض خطرناک می‌توان به سپتیسمی (سپسیس) اشاره کرد.
آیا فیستول مقعدی به طور خودبخود بهبود می‌یابد؟
عمدتاً فیستول مقعدی به طور خودبخود بهبود نمی‌یابد و نیاز به درمان دارد. در برخی موارد، عفونت ممکن است به خودبخود خوب شود، اما فیستول ممکن است باقی بماند.
