مقعد آخرین بخش دستگاه گوارش و انتهای روده بزرگ است و با ساختاری پیچیده به دفع مواد زائد از بدن کمک می کند. مقعد از ماهیچه ها، اعصاب و غشاهای مخاطی تشکیل شده است که همگی در اجابت مزاج نقش دارند. مقعد بعد از رکتوم قرار دارد و حدود 3 یا 4 سانتی متر است و بطور مستقیم به خارج از بدن باز می شود.
بیماری های مختلفی مقعد را تحت تاثیر قرار داده و مشکلاتی برای افراد پدید می آورند. این بخش از بدن حتی ممکن است دچار سرطان شود. برای حفظ سلامت و عملکرد مقعد در درجه اول باید بهداشت را رعایت کنید. حفظ بهداشت این ناحیه بعد از اجابت مزاج بسیار مهم است و از بسیاری مشکلات پیشگیری خواهد کرد.
مقعد چیست؟
مقعد بخشی از دستگاه گوارش است که در انتهای روده قرار گرفته است و برای خروج مدفوع به خارج باز می شود. مقعد از یک بافت پوشاننده و مخاط حساس ترشحی تشکیل شده است که خروج مواد زائد را از بدن تسهیل می کند. ماهیچه های حلقه به نام اسفنکتر، مقعد را احاطه کرده و در واکنش به سیگنال های عصبی باز و بسته می شوند. در واقع وقتی رکتوم به دلیل وجود مدفوع متسع می شود اعصاب موجود در انتهای دستگاه گوارش با ارسال پیام به مغز میل به اجابت مزاج را در فرد پدید می آورند. با اینحال تا زمانی که شما به این پیام ها پاسخ ندهید اجابت مزاج رخ نمی دهد زیرا اسفکتر خارجی مقعد در بزرگسالان برخلاف نوزادان و کودکان کاملا ارادی است.
آناتومی مقعد
ساختار مقعد مانند سایر بخش های دستگاه گوارش از لایه های سطحی و عمقی تشکیل شده است. پوشش مقعد لایه ای قرمز و مرطوب است که به درد حساس نیست. در زیر این پوشش عروق، اعصاب و غددی وجود دارد که مقعد را خونرسانی و مرطوب می کنند. این ساختارها نسبت به فشار بسیار حساس بوده و یبوست های مکرر و زور زدن در حین اجابت مزاج به آنها آسیب می رساند.
لایه بعدی عضلاتی هستند که اسفنکتر خارجی و داخلی مقعد را تشکیل می دهند. آنها نقش بسیار مهمی در اجابت مزاج دارند. عضلات اسفنکتر خارجی ارادی و عضلات اسفنکتر داخلی غیر ارادی هستند. هماهنگی آنها برای دفع سالم بسیار مهم است و تحت تاثیر بیماری های مختلف قرار دارند. حتی گاهی اوقات با جراحی هایی که در ناحیه مقعد انجام می شوند آسیب می بینند و فرد را دچار بی اختیاری در دفع مدفوع می کنند که بسیار آزار دهنده است.
وظایف مقعد
مقعد به عنوان آخرین بخش و انتهای دستگاه گوارش نقش مهمی دارد که دفع مواد زائد از بدن است. هرگونه اختلال در این بخش سلامتی ما را به خطر خواهد انداخت. اگر مقعد سالم باشد هنگام معاینه چین های دایره ای طبیعی آن کاملا سالم بوده و هیچ شکاف یا ضایعه ای در پوست اطراف آن مشاهده نمی شود.
بیماری های شایع مقعدی کدامند؟
شرایط مختلفی مقعد را تحت تاثیر قرار می دهند و باعث عوارض مختلفی می شوند که برخی آنها به راحتی درمان شده و بعضی به مداخلات بیشتر مانند جراحی نیاز دارند.
هموروئید
هموروئید یا بواسیر رایج ترین بیماری است که مقعد را درگیر می کند و باعث درد، خارش و خونریزی می شود. هموروئید خفیف به راحتی قابل درمان است اما در گریدهای بالاتر نیاز به مداخلات پزشکی مانند جراحی جهت برداشتن وریدهای بواسیری دارد.
شقاق مقعد
شقاق پارگی های کوچکی است که در پوشش مقعد رخ می دهد و می تواند باعث درد و خونریزی شود. شقاق با تغییر سبک زندگی و استفاده از رژیم غذایی حاوی فیبر به راحتی درمان می شود اما در صورت مزمن شدن این پارگی ها به عضلات اسفنکتر مقعدی کشیده می شود و نیاز به درمان های تخصصی دارد.
عفونت کاندیدیازیس
عفونت مخمری مقعد که ناشی از قارچ کاندیدا است با خارش و درد در ناحیه مقعد مشخص می شود و برای درمان نیاز است از داروهایی که پزشک برای شما تجویز می کند استفاده کنید.
بیماری های مقاربتی
بیماری های مقاربتی مقعد بسیاری تحت تاثیر قرار می دهند و مشکلاتی برای فرد به وجود می آورند. تبخال تناسلی، زگیل مقعدی، سیفلیس، سوزاک، HIV و کلامیدیا بیماری های کاملا شناخته شده ای هستند که علائم و عوارض مختلفی به همراه دارند.
آبسه مقعدی
این عارضه ناشی از عفونت غدد مقعدی است که باعث ایجاد یک پاکت پر از چرک زیر پوست مقعد می شود. آبسه مقعد را باید فورا درمان کنید در غیر این صورت باعث فیستول خواهد شد. فیستول یک مجرای غیر طبیعی است که عفونت غدد مقعدی را به سطح پوست می رساند و با ترشحات چرکی مکرر و درد زندگی افراد را مختل می کند.
تنگی مقعد
تنگی مقعد به دلیل بافت اسکار ناشی از جراحی یا به صورت ارثی ایجاد می شود. تنگی کانال مقعد اجابت مزاج را دشوار کرده و باعث درد و ناراحتی فراوان در افراد خواهد شد.
آنیسموس
آنیسموس زمانی اتفاق می افتد که عضلات و اعصاب موجود در جدار مقعد نمی توانند برای اجابت مزاج به درستی هماهنگ شوند.
سرطان مقعد
سرطان مقعد کانال مقعد را درگیر می کند و معمولاً ناشی از کارسینوم سلول سنگفرشی است. سرطان مقعد همچنین می تواند ناشی از بیماری های درمان نشده ای باشد که مقعد را تحت تاثیر قرار می دهند.
نکات مهم در رابطه با ساختار مقعد
برای حفظ سلامت مقعد لازم است نکاتی را رعایت کنید. حفظ بهداشت مقعد برای پیشگیری از بسیاری بیماری ها بسیار مهم است. برای این منظور کافی است ناحیه را کاملا با آب شسته و خشک کنید.
برای پیشگیری از هموروئید و شقاق حتما در رژیم غذایی خود از فیبر استفاده کنید و یبوست و اسهال را فورا درمان کنید.
از آنجاییکه ساختار عضلات مقعد برای خروج مدفوع در نظر گرفته شده است ورود هر جسم خارجی یا رابطه مقعدی می تواند به عملکرد آنها آسیب بزند و در طولانی مدت باعث بی اختیاری در دفع خواهد شد.
در صورت تجربه هر شرایط غیر عادی مانند درد، نشت مدفوع، خونریزی و غیره حتما برای درمان به یک متخصص گوارش یا جراح کولورکتال مراجعه نمایید. درمان زود هنگام مشکلاتی که این ناحیه را درگیر می کنند در حفظ سلامت عمومی و عملکرد مقعد بسیار مهم است.
آیا رابطه جنسی مقعدی خطرناک است؟
رابطه جنسی مقعدی میتواند خطراتی به همراه داشته باشد، از جمله:
- آسیب به مقعد و راستروده – مقعد برخلاف واژن، غدد تولیدکننده روانکننده طبیعی ندارد، بنابراین احتمال ایجاد پارگی و آسیب وجود دارد.
- افزایش خطر عفونت – به دلیل باکتریهای موجود در روده، احتمال عفونتهای باکتریایی و قارچی بیشتر است.
- انتقال بیماریهای مقاربتی (STDs) – بیماریهایی مانند HIV، زگیل تناسلی، سفلیس و هپاتیت راحتتر از طریق رابطه مقعدی منتقل میشوند.
- بیاختیاری مدفوع در طولانیمدت – در برخی موارد، رابطه مکرر میتواند باعث ضعف عضلات اسفنکتر مقعدی شود.
- خونریزی و شقاق مقعدی – فشار زیاد میتواند باعث پارگی و خونریزی شود که ممکن است دردناک باشد و به درمان نیاز داشته باشد.
کاهش خطرات
- استفاده از روانکنندههای مناسب برای کاهش اصطکاک و آسیب.
- استفاده از کاندوم برای جلوگیری از بیماریهای مقاربتی.
- رعایت بهداشت برای کاهش خطر عفونت.
- پرهیز از رابطه در صورت درد یا ناراحتی و مراجعه به پزشک در صورت بروز مشکلات.
راه های تقویت سلامت مقعد
برای تقویت سلامت مقعد و جلوگیری از مشکلاتی مانند یبوست، هموروئید (بواسیر) و شقاق مقعدی، رژیم غذایی سرشار از فیبر و مایعات بسیار مؤثر است. در اینجا چند گروه غذایی مفید آورده شده است:
1. غذاهای غنی از فیبر (برای جلوگیری از یبوست و تقویت عملکرد روده)
- میوهها: سیب، گلابی، موز، انجیر، آلو، کیوی
- سبزیجات: اسفناج، کلم، کاهو، هویج، بروکلی
- حبوبات: عدس، نخود، لوبیا، ماش
- غلات کامل: نان سبوسدار، برنج قهوهای، جو دوسر، کینوا
2. غذاهای دارای پروبیوتیک (برای سلامت روده و جلوگیری از عفونتهای مقعدی)
- ماست پروبیوتیک
- کفیر
- ترشیجات طبیعی (بدون سرکه) مانند کلم ترش
- کامبوجا
3. چربیهای سالم (برای جلوگیری از خشکی مدفوع و تسهیل دفع)
- روغن زیتون
- روغن نارگیل
- مغزها و دانهها (گردو، بادام، تخم کتان، تخم چیا)
4. مایعات کافی (برای نرم شدن مدفوع و کاهش فشار به مقعد)
- آب کافی (حداقل ۸ لیوان در روز)
- دمنوشهای گیاهی (مانند دمنوش رازیانه و نعناع)
- آب آلو یا آب گلابی برای رفع یبوست
5. غذاهای ضدالتهابی (برای کاهش التهاب و درد مقعدی)
- زنجبیل
- زردچوبه
- چای سبز
- سیر و پیاز
غذاهای مضر که باید محدود شوند:
- فستفودها و غذاهای فرآوریشده
- الکل و نوشیدنیهای گازدار
- غذاهای پرادویه و تند (ممکن است باعث تحریک مقعد شوند)
- گوشت قرمز زیاد (هضم سخت و یبوستزا)
بخوانید: دلایل اصلی درد مقعدی و درمان سریع آن
راههای بهداشت و مراقبت از مقعد چیست؟
- شستشو با آب ولرم پس از دفع
- استفاده از دستمال توالت نرم و بدون عطر
- خشک کردن مقعد با ملایمت و بدون مالش شدید
- مصرف غذاهای پرفیبر برای جلوگیری از یبوست
- نوشیدن آب کافی (حداقل ۸ لیوان در روز)
- ورزش منظم برای بهبود عملکرد روده
- پرهیز از نشستن طولانیمدت روی توالت
- استفاده از لباس زیر نخی و گشاد
- خودداری از خاراندن یا تحریک مقعد
- اجتناب از مصرف غذاهای تند و محرک
- رعایت بهداشت در روابط جنسی مقعدی
- درمان سریع بیماریهای مقعدی مانند هموروئید و شقاق
- استفاده از کرمهای نرمکننده در صورت خشکی مقعد
- مشورت با پزشک در صورت درد، خونریزی یا ناراحتی مداوم
منبع:
https://my.clevelandclinic.org/health/body/24784-anus-function
https://cancer.ca/en/cancer-information/cancer-types/anal/what-is-anal-cancer/the-anus